Хэл

Хэл гэснээс Өвөрмонголчуудыг бидний өвөг дээдсийн-жинхэнэ монгол хэлээр ярьдаг гэж эндүү бодож явдаг залуус олон харагддаг. Монгол хэл нь дотроо маш олон аялгуутай. Халх, барга, дөрвөд, буриад гэх мэт. Монгол улсад халх, дөрвөд, буриад гэсэн зонхилогчоос гадна захчин, урианхай, дархад, барга, өөлд, үзэмчин, дарьганга гэх мэт  аялгуугаар яригсад олон бий. Тэдгээр аялгуу нь ч дотроо бас хуваагддаг. Ховд аймаг бол олон ястны өлгий нутаг. Тэнд очвол харин ч нэг гайхалтай сонин хэлний музейгээр аялж болно. Увс, хөвсгөл ч ялгаагүй. Харин Өвөрмонголчууд бол ихэнх нь барга, цахар аймгууд төвлөн суурьшсан байснаас өдгөө тэр чигээрээ тийм хэлтэй, тэр нь бидэнд жинхэнэ ориг монголчууд (эрлийзжсэн л болохоос), ориг монгол хэл мэт санагдаж эндүүрэгддэг аж. Одоо хэр нь босоо монгол бичгээ хэрэглэдэг  нь гол сэтгэгдэл төрүүлж байгаа л даа. Гэтэл Өвөрмонголын зарим нутгаар яг л бидний ярьдаг халх, буриад, дөрвөд аялгуугаар ярьдаг ястнууд амьдран суудаг. Тиймээс зурагтаар гардаг Өвөрмонголчууд бол барга аялгаараа, бид халх аялгаараа л ярьжийшүү. Муухай бүдүүн баараг юм болжийноо. Нарийн ширийн юмнуудыг хайж олоод уншуул их сонирхолтой. Гэхдээ ер нь бол нийслэлийн гэгдэх өөр нэг халх аялгуу үүссэн байхоо.

За тэгээд Юүки бацааны гүсэлтээр Манээ Өвөрлөгчид тамрын наадааны зарим нэг янзыг яаж дууддагыг хэлий.
сагсан бөмбөг-арьсан бөмбөг
мөрөөдлийн баг (олимпод ордог америкийн сагсны баг)- зүүдэн анги
шидүүлж тохох-нисч яваа бөмбөгөнд яршиг болох
гар бөмбөг– арьсан бөмбгий араас нь алгадах наадаан
гар бөмбөгийн эмэгтэй багийн ахлагч-арьсан бөмбгий араас нь алгадах наадааны эмэгтэй ангийн дарга
хоккей– шийдэмт бөмбөг
ширээний теннис– пин пон бөмбөг
усан спорт-умбалтын наадаан гэх мэтээр хэлдиймшиг байлээ. Дараа сайхан үргэлжлүүлий.

Алтан өргөө УСК. (Баатруудын таагчик, амьдрал уран бүтээлээс)

      Хүн яаж ширэн нүүрлэдгийг, ер нь ширэн нүүрлэнэ гэж юу болохыг оригоор нь харий гэвүүл уг киноны төгсгөл хэсэг дээр гардаг найран дээр сууж байгаа Ёроо Ёмбоо 2-г харахад хангалттай.
      Лусын хаан агаа соорий, түрүүний бичлэгт гараагүй, шөнө зүүдэнд орж айлгалаа шд. Галавсаа таны дүү юү гүү юү. Үг мүг дамжуулсан уу гүү юү. Адилхан ч сонсогдох шиг сүүлдээ. Лус-Галус- Галаус-Галавсаа.

 За за Гол юмандаа орий.Уг киноны агуулга гэвүүл ерөнхийдөө учир замбараагүй сүлжилдсэн явдлуудыг харуулдаг. За тэгээд тэр учир жанцан бүрэн олдож байна уу дутуу олдож байна уу гэдэг нь их бүрхэг үлддийн. Гол гол нөхдийнх нь амьдрах арга таагчигийн талаар цөөн өг хэлсү.

     Том хүү бол тэр авдарт юм байнаа гэдгийг гадарлаад нээж үзэх, улмаар өөрийн болгох, цаашлаад тэнд байгаа хөрөнгийг цохисноор уртаас урт цул алтан дээл хийж өмсөх бүр давраад Москва зэрэг томоохон хотуудад орд харштай болох зэрэг нь багтана. Үүнийгээ хэрэгжүүлхийн тулд хэрэглэж байгаа таагчикий нь зах зухаас нь дурдвал: 1. Шарангуй царайгаараа хөөрхөн инээмсэглэж сурах, улмаар үүнийгээ байнгын болгох. 2. Аавдаа хамгийн ачлалтай мэт дүр эсгэх. 3.Харгис хэрцгий, үл шантрагч байх. 4.  3-т дурдагдсан зан чанарын гатлийзаатр болох “шунал” ихтэй байх (энэ 2 чанар нь төрөлхийн байсан тул хүч шаардаагүй гэдийн). 5 Төлөвөлгөөгөө хэрэгжүүлхийн тулд өөрийн гэсэн тоглоомын хүмүүстэй болох 6. За тэгээд хамгийн сүүлчийн бөгөөд хамгийн гол шинж чанар болох “цагаа тулахаар нөхдөө золигт гаргаж болохуйц хангалттай гүнзгий нүх малтсан байх”. Түүнчлэн уснаас хуурай гарах хэд хэдэн истийл жаанр сурсан байх. 
Хаа очиж тэр авдарт нь гараар бариад тоолж болох эрдэнэс байгаагүй болохоор сүүлдээ хамраараа газар шаагаад дуусдаг. Юун алтан шар дээл мээл. Зарим нэг  хүнээс жишээ авмаарийн. Тэхээс уг нь хол явахаар хүү байв даа гэж. Ийм эрсийг эртнээс нааш манай Монголчууд “тархиндаа таагчигтай ташаандаа нагаантай” гэх зэргээр хэлэлцэж байжээ.

     Дунд хүү Ёмбоо бол өөрөө сэтгэж, хүн удирдаж чадахгүй ч гэсэн дүр эсгэх, хөрөнгө шамшигдуулах, бялдуучлах бүр даажээ хулгай хийх, худал хэлэх хүртэл төрөл бүрийн авьяастай төдийгүй нүдээ цавчихгүй эдгээрийг үйлдэж чадах гар бөлгөө. Ийм эрсийг манай Монголчууд эртнээс нааш “сайхан гар, хүнд гар, хүн нь уг нь гэнэн юм байгаан” гэх зэргээр ярилцдаг байв. Тэгээд чааваас том ахынхаа үгэнд орж түүний сүүлийн 2 мэхэнд нь орж баларсан даа. Хаа очиж тэр үед нэг худагтай нутаг байгаагүй юм гэдэг.

     Бага хүү Сүмбээ бол Мэргэн ардын талд баттай ажиллана. Хүүхэн шууханд дуртай гэсэн хувийн жоохон асуудалтай бөгөөд тэгсэн хэрнээ лусын дагиныг тоогоогүйг нь харахад билгийн нүд нь сохор, сонголт муутай хөөн гэсэн дүгнэлт гарч байна. Бас баахан хөөрүү характертай, хөөрөхөөрөө нөгөө л нэг хүүхэн шуухнаа түрүүлж ярьдаг гэмтэй. Өөрөө учиргүй юм юманд шуналтаад байхгүй ч гэсэн хүний өгсөн юмыг буцаадаггүй зантай. Нэрэлхээд нэрээ идэх биш гэдэг философтой хүн. Тэгсэн хэрнээ юм юм нь бүтээд яваад байдаг. Ийм хүнийг “нүдэндээ шилтэй нүүрэндээ батгатай” эртнээс нааш Монголчууд маань хэлж заншжээ. Гэхдээ кинонд бол батгы нь шахаж крээмдээд, контацт линз зүүлгэцэн байдгийг анкаарийшүү.

     Харин тэр лусын хаан гарын дор нэг амар хүргэнтэй болчкоод үзээд байгаа нь бол илт байна. Охин нь ч гэсэн нэг юм гүсээд байгаа нь илт горьдонгуй харцаар хараад байгаа. Тэр усан дотор нь ямар балдуушны амьтан охинтой нь дотносов гэж дээ. Тэр хаан охиноо алаа хаяжаагаа байхгүй юу. Өшөө олон охин байж байдаг биз дээ цаана нь…, ц ц ц хайн! Ийм хүнд Монголчууд “ядарч явахад Янжмаа ч яахав” гэж зөвлөж байжээ.

     За эцсийн бүлэгт тэр Мэргэн ард бол хамгийн адармаатай хүн. Ганцаардаж цөхөрсөн байдал илт ажиглагддаг. Уул хадаар тэнэж, ургамал амьтан судалж явсаар байгаад юм юмны захтай болсон нууцлаг этгээд. Түүнд нинжагийн болоод ховсдогч хүний ховор авьяас буй. Өвгөн Пагваа хэдэн хүүхдээрээ тоглодог бол энэхүү Мэргэн ард энэ айлыг бүтнээр нь тоглодог их гарын тоглоомчин эр билээ. Тэгсэн хэрнээ Лусын хаан маантай харьцдаггүйг бодоход баахан жийрхдэг байх талтай. Охинд нь санаатай байхыг үгүйсгэхгүй, бүр явалддаг байлаа гэхэд ч гайхах юмгүй чадварлаг эр ээ. Ийм хүнийг Монголчууд “зайтай эр”, “оготны нүхээр ороод гарна” гэж шагширцгаадаг байв.

     Бас л Амээрк кинонуудаар төгсгөл хийх нь соорий. Энэхүү киноноос эшлэл санаа авсан тоолж барамгүй их холливуудын кино бий. Заза залхуу хүрчлэ дараа ярий.
 

алтан өргөө УСК (тухай).

Алтан өргөө гэдэг киног үзээгүй хүн ч байхгүй бизээ. Сайхан кануу шүү, хүнд ихийг өгнө. Олон юм зааж сургана даа. Юуны өмнө энэхүү кануу бол нэлдээ истраачээг, таакчигийн тулаан гэдгийг хэлэх нь зүйтэй байх. Гэхдээ энэ удаа зөвхөн дүрүүд дээр авч үзий. Харин дараагийн бичлэг дээр истраачээг таакчигийн талаа барьж ярина. Эхлээд энэ дэлхий дээр хамгийн найдвартай цорын ганц юм бол Шивцаарын банк л байна даа гэдгийг бататгасан үйл явдлаар эхэлдэг.

Өвгөн Пагваа Мэргэн ардын итгэлийг даалгүй усны судал хадгалсан авдрынхаа түлхүүрийг сувьдаг сэтгэлтэнд алдаж байгаа юм. Өвгөн ч өөрөө үнэн азаарын царай марай гаргаж байгаад сувьдаг сэтгэлтэнд сэдэл авахуулдаг. Тийм болохоор юмтай ч юмгүй мэт царайл гэдэг чинь ихээ үнэн үг болж тааржийн.

Мэргэн ард ч мэргэн ард. Тэр түлхүүрээ өөрөө л аваад явна биз,  зүгээр мөрөөрөө байгаа амьтасийг хутган үймүүлж, үйлий нь үзэж байгаам даа өгөр хог. Яахы нь мэдсээр байж худлаа тоглоо тоглоо яваад байна. Хор найруулуулж, пи ар хийлгүүл одоо бол овоо мөнгөжихөөр гар даа. Алгаа урдуураа нэг явуулаа л Энхбаяр, дахин нэг явуулаа л Гүндалай…гэх мэт.

Заа тэр 3 хүүхэд бол хөөрхөн дөө хөөрхөн. Ёроо, Ёмбоо, Сүмбээ (болдог бол таанууст яг ямар ударийнтайгаар хэлдгий нь сануулах сан).

Ёроо бол ёрын амьтан, элдэвтэй эр. Хүний гараар могой бариулсаар байгаа л таарна. Эдийн шуналтай, бас хөөрхөн хор найруулна, гэхдээ жижиг гарынх. Хүний юманд хүйтэн сэтгэлээр хандаж байж бэртэнгээ алдадгүй юу. Хурга хараа л шууд алж идкээд, хурган дарга шиг зан гаргаа л. Шуналаасаа болж төрсөн дүүгээ хүртэл золигт гаргахад бэлэн гар. Гэхдээ яг төрсөн дүү нь мөн эсэх нь эргэлзээтэй, кануун дээр тэр талаар нэг ч үг гардаггүй ба Монголчуудын амьдралын хэв шинжээр нь үзвэл аав өөрөө баахан эхнэр сольсон “чанга” гар байж магадгүй тал ихтэй. Эдний хүүхдүүд хоорондоо шал өөр, аягүй бол өөр өөр эцгийх байх гэж шивэр авир хийх нь эрэгтэй хүн дээр яагаад байж болдгүй юм.

Tэр дунд хүү Ёмбоо бол гомбоо гомбоо. Гомбоорч ч дуусахгүй байсаар кануу дуусгаа хаячдий. Болох болохгүй хүний үгэнд бүү ор гэдгий чинь нэг сайн харуулдаг эр. Болоогүй ээ бас хөөрхөн пээдгэр. Ахынхаа хажууд зогсоод дүүгээ загнахаараа нөгөө… Бямбадорж Энхбаярынхаа хажууд зогсохоороо гаргадаг байсан царай гаргана. Одоо бол Энхбаярынхаа хажууд хэн нь тэгж зогсдийн бөө мэдээ. Энхбаяр ер нь удаан том ах хийжийшүү. За хадууркушүү. Тэр Ёмбоо бол тэгээд хохироод дуусдаг эр. Одоо тэр Хүрэлсүх мүх бол тэгээ л болох болохгүй Мэргэн ардуудын араанд нь зуугдаад амь нас эрүүл мэндээрээ хохирч байгаам даа.

Харин бага дүү Сүмбээ бол сумлагдсан буу л гэсэн үг. Хэчнээн сэргэлэн, холыг харсан ухаантай хүү билээ. Цорын ганцхан зоостой хэрнээ нэг хүүхэн таалагдангуут  шууд үнэт чулуун эдлэл авч өхгөө наачна. Юундаа тэгсийн бөө мэдээ. Тэр охин нь гайгүй айлын охин байсанаас тэгсэн үү исүүл хамаг цус нь нөгөө юмандаа юүлэгдсэнээс болж тархины цусан хангамж эрс муудаж өөрийгөө хянах чадваргүй болсон байж ч магадгүй. Нөгөө хүүхэн нь тоохгүй болохоор тэгсгээд харьчна. Хаа очиж нэгийгээ 2 болгох эрмэлзэл муутайдаа элдэв асуудалд орооцолдолгүй гэртээ харьж байгаа харагддаг. Заа ер нь залхуу нь хүрээ л харьчжаагаам дөө. Сайхан Монгол зан шүү. Ер нь ч тэгээд нэг ч хүүхэнгүй нутгийн өсвөр насны банди хэдийдээ хүүхний сайхан муухайг ямар хэмжүүрээрээ тэгж итгэлтэй залаад байдийн бөө мэд ээ. Нэг сайхан хүүхэн ….. гээ л хэд хэд уулга алддаг шиг санагдаад байх чинь. Тэгсэн хэрнээ лусын дагина хараад тоодгүй ай. Ёстой ясны гомо л тийм зан гаргах байх даа.

Заа үйл явдал ч болдгоороо болоод өнгөрнө. Мэргэн ард өөрөө хийсэн юмаа худлаа дараа нь залруулаад таарна, жишээ авахуйц сайхан пи ар хийлт. За одоо манайд энэ зун болох явдлаас бол Мэргэн ард өөрөө жишээ авна дөө. Сайхан цаг ч ирж байна, зус ч гарна даа энэ зун. За бас хадуурах нь. Тэгснээ нөгөө Сүмбээ чинь тэнэг тариачны төмс том гэгчээр будилж явсаар байгаад овоо хэдэн юмтай болоод авдийн. Тэгээ гэртээ ирнэ. Энэ гэртээ ирэлт бол хүн үнэгүй юманд нугасгүйээ гэдэг ухагдахуун тод томруун илэрхийлэгддэг сайхан каадр. Тэр аав нь “энэ тэгээд бүгдээрээ манийх юм ууу” гэж чичрэн байж хэлдгийг санаж байгаа л байх. Күй, бүгдээрээ ч байхдаа яахав дээ. Харин тэр хүүхэн бол ёстой л “сохорсон биш завшив” гэдгийн амьд жишээ. Эхэндээ эрүүл өвчтэй нь мэдэгдэхгүй инээгээ..ээл хөөрхөн байжээдэг. 76 агаа эгээ нар үзүүл “манай Арвин нэг ингээд суужээдэг болоосой” гэж өөрийн эрхгүй бодогдох нь лав . Харин мань хүүхэн хараа орчингуутаа шууд саначлагыг гартаа авах төлөвтэй болоод иржгуам даа. Хойноос ирээд хот манайх аа гэж. 3 хүү, нэг өвгөн атгуулна даа атгуулна тэр хүүхэнд. За мидкү дээ гэхдээ тэр том ах бол гэцүү. Сүүлд найран дээр бас нүд нь тусаад л байсан шиг санагдаа явчлаа. Тийм айлд бэр орохоор яадгийг харуулсан нэг Амээрк кануу бий биз дээ. Бэрээд Пийт тоглодог. Сүүлд нь баавгайд бариулаа л. За тэгээд төгсгөлийн тэр найр бол сайхан болжийноо зүгр. Нөгөө 2 ах нь ширэн нүүрлээ сууцан. Өвгөн алтан гэртэй болоод пээдийгээстэй. Мэргэн ард бол ямар ч гэмгүй царай гаргачоо..оол айраг гүзээлжгуа харагддийн.

Хөгжөөнтэй хоржоонтой явдлууд. noimor 2

Hоймор гээд нэг N үсэг мүсэг гаргадаг юм миний гаран дээр алга байшд. Хаана нь байдиймбэ. Ядаж чагт ч алга. За тэр яахав. Нэлээн оройхон сургуулиас гаркаад коридоорт явжээсэн яг миний урд халамцуу хэдэн нөхөд гэлхэлдээд байна. Миний өдрийн идсэн 3 хуушуур шингээ алга болцон, өлдөж, улдаж, ундаассан миний бие хөлөө солбиж ядаад тэдний хурдаар л явж байсан хэрэг. Ажаад байхад манай доод ангийнхан болтой юм. Багштайгаа нааж. Дүн гарах дөхсөн үе тул “сайхан гарууд” гэсэн шүү юм бодоо л тэдний араас дагасаар сургуулиас гарлаа. Тэгсэн тэдний 2 нь такси барьцан зам дээр хаалгы нь онгойлгоод суужийн. Багшийгаа цаашаа авч явах гээд багш нь цааргалаад байгаамуудаа янз нь. Дургүйцээ л нэг юм бувтнаад зам дагуу алхахын, шавь нар нь сугадцан, багшаа суучихаа гээ л хэ. Нөгөө такси нь хаалга нь онгорхой, аажуухан яг хажууд нь дагаа явцан…. дотор нь 2 сайхан гар гараа дунгуйлдаад даллацан:
 -оруулаад ирээ оруулаад ир! (!?)
Хамаг ядаргаа арилгасан сайхан шог үзэгдэл байсийшд, та нар харсан бол.

 

Киб нөхөрлөсөн нэгэн андтай анх учирч хэсэг зуур ярилцав. Миний компьютер лицэнз нэхээд 40 орчим минут болоод унтардаг хуучтай болоод хэд хонож буйг хэллээ. Дэлгэц гэнт харлайгаа явчна, эвгүй зус шүү гэхчлэн хуучилж суутал тийм явдал нэгэнтээ тохиов. Эргэж асаагаад мээсэнжэртээ орж… тэр дороо тэрхүү жижиг тохиолдлыг  мартаад үргэлжлүүлэн бичиж алддийн. Тэгсэн гэнт түүнээс: – алга болчихоор чинь ахиад дайрлагад дайруулчивуу гэж бодлоо шд гэсэн үгс ирдэг байгаа. Нөхрийн уран хурц хэллэг сэргээхийн дээдээр сэргээж элгээр гатгуулав.. Дайрлагаа гэж. “Үг нь сум болсон хөлчүү эрс” гэж Гаамп андын бичлэг дээрээс уншиж байснаа өөрийн эрхгүй санав.

Тайлбар: Мээсэнжэрдэж ахуйд тийм юм болдогийг хэн хүнгүй мэднэ дээ, хэсэг гацаад, дараа нь бичсэн юмнууд бөөн бөөнөөрөө орж ирдэг. Миний юмнууд очихгүй тэгж жаахан удсан байж.

 

9-р ангид байлуу даа. Газар дээрх ганц найзтайгаа бас нэг газар дээрх ганц найзындаа очиж 3-лаа бууз идэхээр болов. 2-3 жигнүүр бууз тавиа л шатар нүүгээ сууцан чинь нэг мэдсэн хиншүү хярвас болоо ёвчвооо. Усы нь багадуулаад тавьчжаагаа байхгүй юу. Гүйгээ л галцгай түлцгэй болоо л гаргав, бөөн утаа униар, сав мавы нь тосгуур луу шидээ л, шажигнаа л уур манан болоо л…жигнүүртэй бууз муузаа бүгдий нь гулсуулж унагаа л. Хэрэндээ хөөрхөн дажин. Болкооноо онгойлгож агаар амьсгалаад буузаа идэх гэсэн чинь 2 жигнүүр бууз байна.
-хүшш…3-г тавьлуу?
-тэгээ биздээ уул нь
-хаачив, унцын байхдаа. Тэгээд хайлаа 3-лаа. Олдодгүй ээ. Үхтрээ хайдым даа…..                                
 -за идьяааа идий хөрчлөө.
-за за.
-Муухай андуураваа. 2-г л тавьсийн байж дээ гэлцэн түлэнхий амт орсон буузаа идлээ. Тэгээд хэдэн хоног өнгөрөв. Тэднийд ахиад очлоо. Байжээтэл ээж нь пилээтэк холдуулаад өг гэнэ. Нөгөөхий нь чирч гулдраа л холдуулав, ээж нь ч араар нь орлоо, оронгуутаа орь дуу тавин цочлоо. Харсан чинь мань хэдийн 10-д хоногийн өмнө алга болгодог бүтэн жигнүүр бууз арзайтлаа хатаад, хөгзөрцөн, бөөн тоос моос наалдцан, хэн ч харсан цочмоор зэвүүн муухай дүр төрхтэй юм хана налаад зогсоогоороо байжээдэг байгаа. Тосгуурын тэнд унасан зусыг өнкрөөд пилээтэкний цаагуур орчно гэж хэн санахав.

 

Манай нэг хампаан 6-р ангидаа 7-8 дэгдээхэй ширхэгий нь 50 мөнгөөр авав. Шулганаад ядаргаатай шүү бас, мэдэх улсууд нь мэдэх л байх. Нэг хэсэг 50 мөнгөний дэгдээхэй нээх их зардаг байж билээ. Надаа хүртэл нэг байсан, 60 мөнгөөр байрныхаа хүүхдэд дамлаад, тэгээд тэр шар будаа дэвтээлгүй өгөөд нөгөөх нь хахаад чадарсийшд. Тэр муунууд нь тэгээ аймар хурдан үхнэ тээ. Тэр яахав, манай тэр найз тэгээд тэр хэдэн дэгдээхэйгээ өдөрт л нэг нэгээр нь үхүүлсээр байгаад дууссышд. Өдөр гэрт нь очих болгонд л нэг нь сулбайгаад хэвтцэн байна. Тэгэнгүүт нь өрөөсөн далавчнаас нь барьж жорлондоо аваачиж хаяад “баяртэээй” гээ л усы нь татчна. Баяартээй гээд нэг өндөөр тооноор баяр баясгалатайгаар хэлээд үз дээ. Тэрний дэгдээхэйнүүд бүгд живж үхсэн дээ. Шувуунд бол их л ховор үхэл….

Зурагт харжэээ…ээ суухад 2

        Манай нэг хамаатан эмээ байдиймаа. 80 настай. Үнэн баавартай. Тэгсэн зурагтаар нэг эмэгтэй гардийн. Баахан юм яриа л байдийн. Доогуур нь цаг уурын ч билүү нэг юмны ажилтан н.Алтанцэцэг гэсэн бичиг гардийн. Тэгсэн тэр эмээ тэгжийшд: -Алтанцэцэг гэнэ үү…..би танихгүй юм байхын (!?) гэдэг байгаа. Ёстой бөө мэдээ. Баавартай гэхээрээ бүх хүнийг таньдийн байлгүй. Аягүй бол таньдаг ч юм билүү, дугай л байя зүгр. Юмыг яаж мэдхэв. Хазгар эмгэнд ном бий хаltaр болоогонд юм юм бий гэгчээр.

        Нэг гар зурагтаар гаржийн. Газар тариалангийн компаний л агаа болтой. Нэг их анхаарсан ч юмгүй, харсан ч биш хараагүй ч биш суужээсэн чинь нөгөө агаа чинь юм ярьжаагаад гэнт нүүр нь минчийгээд, нүд нь дүлжаагаамшг болж, ус гүйж, захаараа улайж, хоолой нь учиргүй шахагдаад, бүр нарийсаад, сааралтаад….Бүр сүүлдээ гасалжаагамшиг болсноо… хэлж байсан өгүүлбэрээ дуусгаж нэг юм амьсгаа авахын. Ёооё, өмнөөс нь өөрийн эрхгүй урт амьсгаа авч уужирч билээ. Одоо ч бас үүнийг бичиж байхдаа амьсгаа авч уужрав. Санаанд ороод амьсгаа дахцчлаа хэ. Кү нээрээ, урт богиноос нь үл хамааран нэг өгүүлбэрийг нэг л амьсгаанд багтаах ёстой гэсэн юм хаа байдийн бол. 

        Арго багш гарчийнаа нэг орой. Түүнийг олон хэлтэй гэлцдэг. Гадаадын олон хэл мэднэ гэжугааншүү. Эрэмдэг амьтан байна гээ ойлгочуу. Бас л хүн бүрд байдаггүй торгон авьяас л даа. Гэвч чимхэх юм байдаг л юм байна. Тэр ярьж байгаа хөг хэмнэл, хөдөлгөөн энэ тэр нь яавч эгэл жирийн нэгэн бус гэдгий нь илтгэнэ. Хажуудах зурагтын хүн нь (сурвалжлагч, нэвтрүүлэгч 2-н аль нь юм бол?) нэг гайхаж хараа л, тэгснээ цаг руу гаа ч хялам хийжаахшг. Ер нь хараад байхад айгаадаагаамшг байгаан. Цохиод авч магадгүй гэж бодсон уу яасан, маанаг хог. Тэгээд Арго багш хажуудах сидинүүдээсээ нэг нэгээр нь аваад ярьжээн:- За энэ бол миний ноднин 10 сард …..төвд уншсан (ямар юмны төв гэчлээ дээ мартчиж) маш алдартай лээкц. Энэ лээкцийг та бүхэн ….. (яаж яаж ч гэчлээ дээ бас мартчиж) ….-ж захиалж авч болно. Гэснээ бас нэг сиди гартаа аваад:- за энэ бас өнгөрсөн  3 сард ……-д уншсан миний бүүр их алдартай лээкц байна. Та бүхэн энийг …. гэхчлэнгээр HI FI билүү нэг си ди зардаг дэлгүүр чинь, тэрний ирхлаам шиг л юм болж байлээшд. Алдартай.. маш алдартай, бүүр их алдартай…. гэдгийг яаж тогтоодын бол. Ганц нэг юмаараа алдаршхын сан. За дуугай л байяа.

        Олоон жилийн өмнө дөө. Хар сарнай хамтлаг ид мандаж ахуйд Амараа Маадай 2 зурагтаар гарчаахд нь би нэг таарсын. Шууд нэвтрүүлэг байсан санагджийн. Үзээ суужээсэн тэр нэвтрүүлэгч нь бас сайхан гараа. Ингэж асуужийшд. Нөгөө арай жижгээс нь (Амараа нь юм уу Маадай нь юм уу):
Сурв: – …-ээ чи хэдэн санчмийтр өндөр вэ?
Амараа юмуу Маадай нь: -мэдэхгүй би өөрийгөө ер нь хэмжиж үзээгүй юм байна.
Сурв: -Аан (инээснээ), чиний уран бүтээл маш их нэрд гарч байгаа. Ийм жижкэн биенээс тийм сайхан уран бүтээл гарч байгааг аргагүй л авьяас гэхээс өөр яахав дээ. (?!!)
Уг нь нөгөө Амараа юмуу Маадай нь өөрийгөө жижкэн мижкэн гэж хэлүүлэх асар дургүй байгаа байхгүй юу. Тэр сурв түүнтэй өстэй байсан уу яасан.

        Тэгсэн дараа нь нөгөө арай том, Сэвжид гуайн хүүгээс нь асуужаагаан:
Сурв: -…..ээ чи өөрийгөө төсөө л дөө. Чи нэг харанхуй.. юу юу ч билээ дээ одоо мартчиж. Нэг тийм амь нас өрссөн байдалд ч билүү эмэгтэй хүн мүнтэй байж таараад тэгээд яавал яавал яавал.. чи яах вэ? гэсэн асуулт байсийн. Нэлээн ч урт асуулт асуув. Үзэж байгаа хүмүүс нь таг чиг, амьсгаа даран юу гэхий нь хүлээнэ. Зурагтын өмнө байгаа би ч таг чиг, өөр олон охид хөвгүүд таг чиг, Монгол орон даяар түүний юу гэхий нь хүлээн өсвөр насны масны олон олон залуус пээнүүд нь таг чиг! амьсгалаа ч аяархан гаргаад…….
Тэрээр хэдэн сикүүнд дуугай байж. олон охид хөвгүүдийг догдлуулсны эцэст хариулав:
– Ммммм… яана яана билээ?
Юүгмээрчийн бөө мэд ээ.

        Дараа нь тэдний нэгэн дууны дахилтан дээр гардаг өвөрмөц хоолойг гаргасан Маадайгаас хэрхэн үүнийг хийсэн тухай нь асуув (аан тийм жижиг нь Маадай). Маадай хамраа чимхэж байгаад гаргасан гэлээ. Сурвалжлагч хийж үзүүлэхийг хүсэв. Маадай хамраа чимхээд:- озооны давхарга яасан яасан гэж дуулав. Харин дараа нь хамарт нь нус хоржигоноод болдгүй ээ. Хамраараа амьсгаа авч нэг гаргаж нэг үзэв. Хүр хүр хүр, шор шор…. хэхэ ханиадтай байж таарсан уу, яасан. Тэгээд тэрнээс хойш Амараатайгаа ам булаалдан ярихаа болив. Шууд нэвтрүүлэг бас хүнийг алах ч үе байдаг байх л даа.

ps: Нээрээ энд гарчаагаа болон, миний өмнөх бичлэгэн дээр гарсан, цаашид гарах  олны танил ба нэг ч хүний танил биш бүх хүмүүстэй ямар нэгэн өс хонзон байхгүй шүү. Миний бие угаас өөрөө байгаа байхгүй нь мэдэгдэхгүй даруу төлөв хүн. Юун хүн амьтантай муудалцаж сайдалцах. Харин энэ болоогтой болсноос хойш жоохон хүн дуурайж юм хум бичих гээд байдий. За даруу төлөв гэхээсээ дожоогүй гэх нь үнэнд илүү нийцэх байх дөө.  Зүгээр эрхээ эдэлжийн. Худлаа яриагүй, хүн гүтгээгүй.  Нэг мэдсэн чинь их сонин өнгө аястай болохжийшд миний бичлэгүүd. Болихоос. Исүүл нэрий нь дурьдхаа больдиймуу.

Хөгжөөнтэй хоржоонтой явдлууд

Өөртөө тохиолдож байсан хөгжөөнтэй, хоржоонтой явдлуудыг сийрүүлий. Хүн амьтны нэрийг бол шууд л үнэнээр нь тууна яадийн. Ямар хорвоо дээр тийм нэртэй ганцхан хүн байдийн биш.
 
Бацаан байхад хөлбөмбөгин өвчтэй байлаа. Нэгэн найзынхаа цонхон доор очиж шүгэлдэв.
маниус:- Жаргалаа бөмбөгөө аваа гараад ир, өшиглий.
Жаргал (цонхоор цухуйн):- За одоохон, таануус байжий, мань гялс гэрээ цэвэрлээтий
маниус:-Өө удхын байшдээ, бөмбөгөө шидчих, маниус өшгөлжээе.
Жаргал:-Цуг явьяа, хүлээжий, мань удку.
маниус:- Чи гэр цэвэрлэнэ гээ биздээ
Жаргал:- Тэгээ яагаав ил байгаа юмаа далд хийгээ л болоо шд. 

Мань хэд пиавдаа суужээсийн. Одоо бодоход хаа ч юмбдээ, нэг л их урт вандан ширээтэй, маниус утсан дээрх болжморууд шиг сууцгаацан буу халж байлаа. Гэтэл Цогоогийн пиаванд ялаа уначихав. Цогоо тэр ялааг хараан зүхэж хажуудаа байгаа Мөнгөнийг пиаваа солий гэж хэллээ. Мөнгөн мэдээж татгалзав. Удалгүй Мөнгөнийг өөр тийшээ харах хооронд Цогоо өөрийнхөө гүрүүшкийг Мөнгөнийхтэй цуг зүгээр л ширээнээс жоохон хөндийрүүлээд буцаагаад тавьлаа.  Харин Мөнгөн эргэж хараад “оо чи муу яажийнаа” гээд жинхэнээсээ сольчвоо. Маниус бүгд элгээ тэвэрч унаад тэр 2-г пиаваа дуусгасаных нь дараа хэлж….. Мөнгөн уурлангуутаа инээдээ барьж чадахгүй… хаха. Багын явдал аа гэж.

Оюутны хонхны баяр. Манай ангийн нэлээн хөөрхөн агсан хүүг тайтгаруулан Пааз автуусны хамар дор явган сууж байлаа. За миний хөгшин, ухаантай….. одоо манийхаа үгэнд ор.. гээ л хэ. Тэгсэн нөгөөх чинь нэг уйлаа л, нэг уурлаа л суужээснаа гэнт ухасхийн паазны их гэрлийг хага цохичихов…. маргааш нь ярилцав.
Би:- Өнөөдөр чамтай паазны жолооч уулзийшд.
Агсан тэрбээр:- Ёоо….ооо оё, уух юм байна уу, ам гатж үхлээ.
Би:- Өчдөр надтай юм ярьснаа санажийнуу?
Агсан тэрбээр:-юу ярьсийн…… хэн уулзана гэсэн бэ сая.
Би:- Паазны жолоочоооо
Агсан тэрбээр:- Яахжаагаан.
Би:- Чи гэрлий нь хага цохицийшд
Агсан тэрбээр:-Паниад байгаарай….
Би:- Юу гэж панихав дээ хөө
Агсан тэрбээр:-…………  …..  ….. нээрээ мань өчигдөр тихэнлоогийн нэг гарыг цохисийшд…… гээд нударгаа барилж үзэв.
Хэхэ тэр амралтанд манайхаас өөр анги байгаагүй юм. Манайхан михааникын ангийх.

Мөн хонхны баяраар.
Манай ангийхны 2-дахь хоног дээр өөр нэг сургуулийнхан ирэв. Ханьтай боллоо гэж байна манайхан.  Тэгсэн тэд амралтын байшинд орж ирээ л үүдээр нь л хөлхөөд байхын. Анзаарсан ч гүй. Гэтэл намайг нэрээр минь дуудав. Хартал нэг найз маань байна. Сүйд болоо л уулзлаа. Тэгсэн ярьжийнаа. Манай ангийнхан энэ амралтыг захиалсиймаа. Тэгсэн чинь ТИС-ийхэн байна гэхээр манайхан жоохон шийрэгнээд байна. Буцдиймуу энтэр гээд байна. Яахуу, чи аргалж чадах уу. Маниус буцах уу яахуу… гэв. (Манайхан гоё анги биенийхээ үгэнд их ордог, муугаа мидкү миний бие ангийн дарга). Би нөгөө гарыг тайвшруулж ангийхан нь ч тэнд үлдэхээр болов. Тэгээд ангийхан дээрээ очиж учры нь тайлбарлаж хэллээ. Нөгөө агсан нөхрийг 2 охинд даалгав. Тэгсэн орой нь коридоороор явжээсэн нөгөө найзтай таарлаа.
Би.- За яажийн, сайхан уу? Намайг хэзээ урихжийн?
Найз:- ………эээ тээ! Амьдрал бол тээ!
Би:- Миний хөгшин овоо согтжээ.
Найз:- Гэхдээ байшдээ тээ, үзий гэвэл манайхан үзий шүү. Алалцна нээрээ.
 
Хэхэ хүн зориг орно оо гэж. Хавар  байсныг ч хэлэх үү.

Үргэлжлэл бий….

Архи ба багацуулдаа хүргэх нэгэн зүйл

Худалчийн тэмцээнд сойсон бас нэгэн бичиглэл. Уяа сойлго нь овоо таарсан уу яасан нэлээн давхих шиг болсноо “дарагдаад” 2-рт орсон түүхтэй. Гэснээс нээрээ воордпэрээс чинь яачваа, сонин болцон байшд. “Сайжруулсын” байлгүй дээ. Нас яваад шинэчлэл өөрчлөлтийг хүлээж авах мэдрэхүй ажилхаа больчиж, мэлэрч мэлэрч учры нь олжийшд.

 

Багацуул дүү нартаа хүн шиг хүн явахын төлөөн нь хэдэн үг хүргий гэж бодлоо. Энэ бол архи, түүнийг уух аргууд, хэрхэн яаж аль болох удаан уух уу гэх мэтчилэнгийн сэдэвт яриа болох бөлгөө. Эхлээд өөрийгөө жоохон ярьчий.Залуу байхад ч гөөмөн сайхан наадаг байжээ. Бид нэг наалтан дээрээ дараагийн наалтын хугацааг товлоод салдаг байлаа. Хамгийн удлаа гэхэд 24 цагийн дараа л тэр нь тохиодог байж билээ. Оюутан байхад бол 3 сар наагаа л эргээд харахад бүх хичээлдээ А+ гартсан, биеийн тамирт хэд хэд иркоорд шинэчилцэн, оюутны эрдэм шинжилгээний хуралд илтгэл тавиад түрүүлцэн, урлагийн үзлэгээр гоцлол дуу, бүжиг, хошин шог…-оор дан тэргүүн байр, үнэмлэх үнэ бүхий зүйлтэй л байдаг байж. Ай тэр архи гэдгий чинь аяга аягаар догтоодог байжээ. Сургууль тойрсон хэдэн бөөний-гийн хүндэт иргэн. Тэр муу бөөний төвүүд чинь тэгжаагаад: -Манайх бөөндөх архигүй болчлоо энээ тэрээ гэж бас тэгдийн. Тэгчээд: -Тэгвэл болихуу, өөр газраас авахуу гэнгүүт чинь, -үгүй яалаа гэж гээ л хулхи нь бууншүүдээ. Хана манаар нь дүүрэн миний батиар. Манай хүндэт үйлчлүүлэгч Тагнай гэсэн тайлбартай. Сүүлдээ багш магш нар хэлдэг болсон, -Чиний чадал чансааг чинь боловсролын яам мэднээ, гэхдээ миний хүү биеэ бод гэж. Ямар сайндаа арьсаа чимхэхэд эсвийрт шүүрч байхав дээ. Тэр битгий хэл шээсэн газрын өвс ногоо түлэгдэж, хойтон хавар болтол галцгай байжийшд. Сургуулийн жорлонгийн нойл мойл бол хамаг паалангуууд нь нимгэрээд зарим газраа харлаад цоорч байсийшд. Ай залуу нас аа гэж. Манай ангийн болоод дээд доод, хажуу хавирга, нөгөө сургууль мургуулийн хүүрс бакүлтээтийн нөхдөд агаа нь Ган ходоод гэсэн алдартай….ёстой л бужиг авч байсан цаг. Оюутан дүү нар -Ган ходоод ах аа, Ган ходоод ахаа гэж архи зөөж гүйгээ л. Ардаас дагаж гүйсэн хүүхдүүд миний үнэрт согтоод хичээлээ дастаад далжиганаа тэнээ явчна, бөөн ядаргаа нээрээ. Хэдэн муусайн наалтны найз нараа санаж байна гэж жигтэйхэн. Салаа замын эрхээр эрүүл мэндээр доройтож түлэнхийн төв рүү зөөгдөөд одсон доо хөөрхийс. Одоо чацарганы тос балгангаа хуучин цагаа дурсаж суудаг биз. Шингэн бантан уугаа л, элэг ходоод, зөс мөс гэж юу ч байхгүй, царай нь гэж наашаа цаашаа харж байгаа нь мэдэгдэхгүй пад хар юмнууд. Би л тэр үйл хэрэгт одоо хэр нь үнэнч явахын. Хэзээдээ тэгж ходоодоо гангаар доторлуулцийн бөө мэд, ээж л мэдэх байх. За тэр дурсамж хичээл ч яахуу.
Багачууд дүү нартаа хүргэх хэдэн үгээ эхлэе.
Юуны өмнө архи уухын тулд араа аятайхан даачихаар эрүүл бие хаатай байх хэрэгтэй. Хүн атаархтал авна шүү дээ. Мөн чиг сайхан. Гэхдээ нэг их удаан тэгж баярлахгүй ээ гэдгийг анхааралдаа авч болзошгүй аюулд сэтгэл зүйн бэлтгэлтэй байх хэрэгтэй. Үүнд наад зах нь өглөө болгон зараа алах ажлаас шантрахгүй байх, цаад зах нь элдэв янзын тулаанд орж эрүү нүүрний гажигтай болох, өрөөсөн нүд. онгорхой шүдтэй үлдэх зэргийг ажрахгүй байх зэрэг нь орно. Ер нь бол миний дээр хэлсэн хампаанууд шиг түлэнхийн төв рүү л очдийм доо. Тэнд нь яджаахад ганц ч 20 хэдтэй хүүхэн байхгүй. Дан муухай харсан, гараа зангидсан, лухайсан шар шиг авгай нар бий. Тэгээд яа гээд байгаам бэ гэж үү. Энэхүү эрдэмд төгс суралцахын тулд над шиг дан ходоодоо гангаар доторлуулсанаар амжилтад хүркүэ гэх гээд байна. Амны хөндий, даажээ улаан хоолойгоо ган биш юмаа гэхэд ядаж гялгар уутаар доторлож байж энэ амжилтыг давтана. Туршлагаасаа хуваалцан хэд хэдэн зөвлөгөө өгий. 1. Шаарыг (том хүний шаар илүү тохиромжтой) том үлээн залгиж байгаад (мэдээж наанаас нь барьжаахгүй бол цаашаа явчна) хагалах. Энэ арга нь ихэвчлэн мэдээ мэдрэл нь шинэхэнээрээ байгаа эхлэн суралцагсдад тохиромжтой бөгөөд төдий л удалгүй дахин дахин шаар хагалуулах шаардлага гардгаараа дутагдалтай талтай. 2. Хиамыг хальстай нь гонзгой хэлбэрийнх нь дагуу залгиж байгаад (мөн л наанаас нь барина) хоолойны булчингаа огцом чангалан татаж авах. Мэдээж хальсий нь үлдээн зөвхөн голы нь суга татна гэдгийг анхаараарай. Туршлагатай хүнээр хийлгэх буюу мэргэжлийн заавар зөвлөгөө авалгүй горьгүй шүү дүү нар минь. Энэ арга нь улаан хоолойныхоо булчинг маш сайн хөгжүүлсэн гаруудад тохиромжтой бөгөөд хэд хэдэн удаагийн наалтын ая даадагаараа давуу талыг танд олгоно. 3. За энэ аргыг бол нэлээд юм үзэж хоолойныхоо мэдрэлийг сулруулсан гарууд л туршихгүй бол нэлээд төвөгтэй. Юу вэ гэвэл пиаавран тоглоом (АНХААР! хэдий пиаавран ч гэсэн Бааз лайтэр тохирохгүй! ) хайлуулж байгаад залгих. Энэ үедээ амаа том ангайлган сэнс рүү харж суух бөгөөд энэ нь хэрэгтэй газар нь хэрэгтай цагт нь царцаах үүрэгтэй болно. Энэ бол насан туршийн Пиаавр хоолойт ах гэсэн алдрыг танд ацрана.
Дээрх аргууд бол багалзуурдалтад тэсвэртэй гэдгээрээ манай үеийнхэнд нэлээд газар авч байлаа. Аа харин ёроолы нь авсан хуруу шил залгих, асланов архины хүзүүг тасдаж аван суулгах зэрэг аргууд нь бол долир харсан гарууд ирээд багалзуурдахад шажигнаж дуугаран, улмаар хагарах аюул гардгаараа нэн хортой арга юм аа. Гэхдээ л ер нь орчин цагт! Бүх юмыг байгалийнхаар нь шийдэж байгаа өнөө үед! Бидний арга хоцрогдож хоолойгоо өглөөдөө шүдний сойзоор үрэх, өдөр нь элстэй буцламгай зайлах, оройдоо буцалж буй зутанг бага багаар залгих зэрэг аргыг хэрэглэн өөрөөр нь эвэршүүлэн дасгаж байгаа тухай CNN, BBC, MTV зэрэг сувагуудаар гараад байгаа билээ. Бас намайг залуу байхад их багш Гүмбраа, Галааус, Гөх толовт (101 гөлөг шиг хөөрхөн амьтан бий дээ) зэрэг энэхүү мэргэжил-мэргэшилээр олон жил тогтвортой занилаамлдсан улсууд байсиймсан. Тэд нар над шиг юм хумаа доторлуулж бүрүүлж амжсан бол одоо хэр нь эрдэм мэдлэгээ түгээн дэлгэрүүлж явах л учиртай. За тэгээд дүү нар минь наавал наасан шиг наадиймшдээ. Амьдрал амархан санагдаа л явчна. Тэгээ цаашаа байнга согтуу байхын тулд архийг хуурайшуулж залгиад бүтэн сар зүгээр ус уугаад байхад л болно. Хүсвэл ах нь дараа “Архи хэрхэн хуурайшуулах хийгээд түүнийг амьдралд хэрэглэх нь” гэсэн лээкцээ хүргэнэ.

——————————————————————————–
Be a better friend, newshound, and know-it-all with Yahoo! Mobile. Try it now.

зурагт харжэээ..ээ суухад

Булганы нөгөө 2 мээтр аруу байшдээ, Оргилболд. Ашиггүйгээр нь мөн ч их дуудсан даа. Согтох тусмаа юүгжаагаа нь мэдэгдэхгүй, сонсох гэж зовж билээ нэг удаа. Томдцон хэлтэй юм шиг байгаан. За тэр яахуу, сайхан эр дээ гүндүүгүй. Тэр нэг удаа зурагтаар ярьжийнаа. За байз цэнхэр гаригийн Тамир билүү, нэг санаагаараа савдаг гар чинь.. Шинэ шинэ мэх гаргах, мэхний нэр мэр сольж өгөхдөө гаргуун гар даа. Бөхөөр тогтохгүй поокс (тэрээр ингэж хэлдэг), дугуй, хөлбөмбөг гээд төрөл төрлөөр шинэ шинэ нэршил, таахчиг боловсруулчдаг гарамгай эр сэн, одоо хаана юу хийж явдийн бол гэснээс ярий гэснээ ярьяаа. Зурагтаар Оргилболд, Тамир 2 гарчийнаа. Тамир асуужаагаан:
-ингэхэд та ер нь сагсчин Шаравжамцтай тааралдаж байв уу?
Оргио: -ааан….ордны тэнд нэг тааралдсаан (сайхан гар шүү, юмгүй дээ гэжаагаамшиг)
Тамир: -Танд ямар сэтгэгдэл төрж байсан бэ?
Оргио: -аааан….. эвгүй л юм байлээ (?!). Хүн эгц урдаас хараад ярихаар….

Манайхан гэрээрээ татаж унаж энтэр. Тэгсэн 3-4 жилийн өмнө манай Баак аварга бас зурагтаар гаржаагаан. Зүгээр сууж байгаа хэрнээ хөмсөг нь хөдлөөд ч байгаамшиг, амьсгаадаад ч байгаамшиг, сүртэй харагдаж энтэр. Би ч хүндэлж явдиймоо, жигтэйхэн зүгр. Тэгсэн сурвалжлагч охин асуужийн гэнээ:
– Та машиндаа ямар дуу сонсож явдаг вэ?
Аварга:- Сонсдог хэдэн зохиолын дуучид..ер нь дуртай дуугаа сонсч явдагаа
Сурв (яаая сурв гэсэн чинь сонин шиг харагджийшд): Таны охидын сонсдог дуунууд байдаг уу, хип хоп ч юм уу?
Ав: ……. (хөмсөг нүдээ ихэд хөдөлгөн инээмсэглэв)
Сурв: Та ер нь хип хоп сонсдог уу?
Ав:- …. (үл ялиг инээмсэглэн толгойгоо нэгэнтээ сэжсэнээ) ммм…зарчмын хувьд сонсдогоо…
Дархан аварга-их хуралын гишүүн-ипаап сонсоно бас…..элдэв зураг гэдэг чинь л энэ байх.

За тэр манай ерөнхийлөгч бол жинкэн гаазтай. Яагаав, Сумьяабазар анх түрүүлээд, хүмүүс шуугилдаад бөөн юм болж, ерөнхийлөгч зарлиг марлиг уншиж аварга болгоогүй юу. Тэгсэн сурвалжлагч асуусийн:
-……тэгээд хүмүүс түрхрэн шуугилдаж байсан, танд ямар сэтгэгдэл төрж байсан бэ?
Ушд (юу гэж байгааг таа даа ): Тийм болсон, шууд аварга өгий гэхээр дүрэмтэйгээ зөрчилдөөд.. тэгээд ярилцаж байгаад…..шийдээд зарлигаа уншсан даа. Тийн тий, хүмүүс ч их шуугилдаж байсан, БИ ЕРӨӨСӨӨ УУРЛААГҮЙ; ХАРИН Ч ИНЭЭГЭЭД ЗАРЛИГАА УНШСАН:…….. энэ өгүүлбэрийг юу гэж ойлгохын бол доо гэж. Уурлах вий гэж айх, инээхээр нь ёххх гэж амьсгаа авах болох нь ээ дээ. Хаан болцон гэж бодсоноос зайлахгүй шүү тэр хүү. Уг нь хөөрхөн мантгар хүү шд.
Зурагт үзээд суужаах ч бас хөөрхөн шүү.

Үнэгний ан ба давсаг, усан үзэм сэлт…

Худалч хүү тэмцээнд ихээхэн итгэл найдвар хүлээлгэн өлсгөлөнгөөр үхүүлэн алдтал сойсон бичлэг боловч хэт их сульдсанаас болоод баян ходоод болон алдсан бичлэг.

Эв бол үнэнээс хүчтэй!
“Алтан шар дээлт ахын сургааль оршвой” судраас…
++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
Энэ Гаамп! Зүгээр байгаа хүнийг хөөргөж, нөгөөдөх нь ч шөнөжин дэвтэр харандаа хайж нойргүй хонохын. Тэгээ одоо компүтрийнхээ дэлгэцэнд нүүрээрээ бумбадчаад суужийн. Бөглөө гаргадаг хар ирзээнтэй адил умгар нүүртэй төрсөн миний буруу юу. Яахаараа ер нь хүнийг тэгж худлаа хэлээдхээ гэж өдөж гатгадийн. Мидку л юм байна. Тэр жил үнэгний анд явж хиамраа навс сэргээснээс хойш тэгж худлаа үнэн залахаа байсан хөөн би. Үнэгийг би инкж агнадаг хүн.
… Тэгэхэд нас дөнгөж 10 гараад байсан үе. Цэл залуухан байж дээ. Авга ахын хамт цүнх дүүрэн боргио үүрээд, 2 скүүтрээр бариул харшуулан гарсан сан. Тэр үдшийн тэнгэрийн муухайг, одоо ч санахаар хулхи буугаад явчдаг юм. Аймшигт аянга толгой дээр цахиж, нүүр нүдгүй цасан шамрага тавьж байлаа. Зогсолтгүй цутгасан усан бороо 76 өдөр үргэлжилж бид шургуухан ергүүлсээр одоогийн Сонгинын амралтын тэнд хүрэв. Тэр шөнөө модон дээр гарч унтсан бид 2 хар үүрээр хөхөөн дуунаар сэрж дур тавьжээ суусан чинь урд ууланд 20 гаран үнэг бэлчиж байхийн. Ахын шүгэл ч тас хийж, цэргүүд маань ч хоолой мэдэн бархирлаа. Заримынх нь хоолой хагарч түлэнхийн төвд хэвтсийшд…, за тэр яахав. Тэр их дуунаар үргэж цочсон сүрэг үнэг гэдэг чинь…ай, мөн чиг хиамартай байдийн байлээ. Давхиан дунд нь каадр нь үе үе гэнт удаашраа л. Хараал хамрын самсаа шархираад…..тэр олон туурайн төвөргөөнд боссон тоос гэдэг чинь тэнгэрт хадаад алиргий хөдлөөд ядаргаа болжаагаам чинь, за тэр яахав. Харахад үнэн сүрдмээр, юугаа нуух вэ чацга тавингаа дөхсөн. Дөхсөн ч гэж дээ, жоохон тургих нь тургисан л байх, чийг даагаа л эмээлэнд наалдаад байсийм даг. Өндийхөөр лап лап гэж дуугараа л. Тэгсэн тэд нар чинь үргэхээрээ мөр мөрөө дагаад жавхадчдаг зуснууд байлээ. Хэдэн ч өдөр хөөлөө бөө мэдээ. Тарган ч гэж жигтэйхэн, гишгэсэн газар нь тос дааж харлаад үлдэж байсныг тодхон санаж байхын..залуу насаа гэж.
Тэгж тэгж нөгөө хэдий чинь Говийн элс рүү оруулж алдангаа дөхөөд сандарч байтал эхнийх нь үнэг цастай элсэнд сууж зогтусангуут ар араасаа урд талын үнэгнийхээ хошногонд хоншоороороо зоогдоод гацчидиймдаа. Муухай орь дуу тавихы нь яана. Тэгсэн зуснууд чинь дохиогоо хангинуулаад зогсжаагаа богоон болж харагдаад, гэрээ гэнт муухай санаж билээ золиг. Нээрээ. Авга ах гэж минчийсэн нүүртэй юм нуруу руу гатгаж эрүүгээрээ заагаад, би ч тонгорогоо гаргаж араас нь очоод..еээ бүү үзэгд гэж, жигдхэн гутгалаа гутгалаа явцан. Жоохон өрөвдсөн ч гэсэн “мөрөөрөө агнуулахгүй улсын бортлиот унагадаг гэлүү” гэж бодохоор бас уур хүрээд нүдээ цавчихгүй л дүрээд байж билээ. Зоригтой ч байж гар ч чанга байж. Хонгилдоон шиг л. Одоо ялаа жоомоо ч гүчрэхээ байсан шүү дээ, за тэр яахав. Хээг, хээг гэсэн дуу л гараад байсан санагдаж байна. Баруун талынх нь улаан суганд нь барьжаагаад олингуут зүүн талынх нь чихээр үзүүр нь ёрдойтол цухуйж байсан тэрхүү чинжаал одоо ч надад бий. Эртээр орой зурагтаар Карибын дээрэмчин кино гарсан шөнө хуйнаасаа суга суга үсэрч хангинаад хононо лээ, чааваас тэр бид 2 зэрэг хөгширч байгаа амьтад, юм ч үзүүлж болохоо байсан хөөрүү хогнууд, за тэр яахав, яасан их хадуурч байнаа. Тэгээд нөгөө их махаа борцолж авахгүй бол өмхийрөх гээд болдгүй. Улс амьтан өмхий хүрэн агнасиймуу гээд шуугиад эхлэнэ шүү дээ, та нар ямар мэдкү биш. Бүтэн үнэгний махыг нүднийх нь торлог бүрхэвчинд багтаах аргыг савгат хирс…..бишээ авга ахаасаа сураад. Буцахад дайралдсан улсууд бид 2-г юун олон нүд барьчаав л гэж харсан байх даа.
Тэгсэн үнэгний халуун цус уусан бид 2 чинь давсаг чинэрээд урагш явдийн биш. Гар завгүй, нэл нүд барьцан, усан үзэм шиг. Нүднүүдээ газар тавьчихаар өнхөрч алга болчих гээд. Давсаг юу юугүй буудах нь ээ. Ашгүй хажуугаар өнгөрч явсан тосгоны хүүхнүүдээс гуйлаа даа. Уучлаарай энд байгаа нэг юмыг жоохон цухуйлгаад өхгүй юү …… юу..нөгөө…шээгээд дуустал өмдий нь бас жоохон бариад өг түхүү гээ л. Улаан гараараа үнэг алахдаа сандраагүй хүн чинь энд л жинхэнэ алингаа алддийм даа. Юу болсныг ч мэдээгүй өнгөрч билээ. Салганасан хогийн шээсний мөр гэж ….цас руу шувууны буугаар галлацан юм шиг л харагдаж, муухай ичиж билээ зус гэж. Авга ах бол харин сандраагүй ээ. Шээж дуусчаад “за ахын дөө нэг сэгсрээд далд хийчих” гэж авжаагаам чинь. Тэрнээс санаа аваагүй бол миний өмд ардах бороосоо гадна урдаа бас шар толовтой болж харихгүй юу. Хүүхнүүд ханцуйгаараа амаа таглаж инээд алдах байсан биз. Хашир хүнийг дагах ч гөөмөн түшигтэй юм билээ шүү таминь.
Жил тойрон явсан үнэгний ан ашгүй дуусч гэртээ ирээд ангийн хишгээсээ 76 ах дүүдээ тарааж өгий гэж дуудаад. Тэгсэн зуснууд чинь манайд орж ирчээд мэнд усгүй зүгээр наашаа хараад зогсоод байхын. Би ч бас хараад л байлаа. Гадаа гандаж хөдөө хөхөрч яваад ирсэн намайг танихгүй нохойтож байгаа зуснуудуу эд чинь гэж бодоод нэг муу инээмэр аядсан чинь харин “заа та сайн явж ирэв үү” гээ л хүрээд ирэхийн. Тэгснээ хэлж байнаа: -Та ч нээрээ хар дээрээ нэмээд бүр муухай харлажээ. Цаашаа хараад зогсоод байна гээд байжээсэн харин, гэнт дагзнаас чинь шүд гараад ирэхээр чинь үхтлээ цочлоошд гэж билээ. Аргагүй ээ хөөрхий надаа ямар гялалзаж харагдах нүд ч гэж байх биш. Тэгээд хөөрхийс, багаасаа үнэгүй юманд нугасгүүүүй гэж. Нэг нэг нүд борц, нэг нэг үнэгэн шүүб шүүрч аваад баярлаа л давхай нь гялалзаад алга болоод байв шүү дээ. Итгэхгүй бол асуугаарай. Одоо бараг ихэнх нь гадуураа хашаатай нэг том байшинд “үнэнийг зөвхөн үнэнийг” гэсэн хувийн өндөр ухамсараараа үнэн яриад сууж байгаа.

Инээдмийн баярын мэнд шүү.

Нээрээ инээдмийн баяр болоод байхад шал хаа хамаагүй юм бичсэн явжийшт. Инээдмийн баярын мэнд шүү манайхаан!! Инээгээд инээгээд инээгээд байгаарай, бүгдээрэнд чинь хайргүй. (Хууржийн хэхэ.)